مقدمه

نور اولین عنصر طراحی است. بدون آن هیچ رنگ , فرم یا بافتی وجود ندارد.

توماس فارین

همانطور که فارین بیان کرده نور اولین عنصر طراحی است و نه تنها آنچه را می بینیم بلکه نحوه دیدن آن را نیز کنترل میکند. در روزگار قدیم به دلیل محدودیت در نورهای مصنوعی بیشترین تمرکز معماری بر بهره گیری از نور طبیعی بود. منابع طبیعی در طول روز روشنایی لازم را فراهم می آورد اما در طول شب نورهای مصنوعی شامل مشعل هایی به دیوار ها , پیه سوز یا چراغ موشی و با کشف نفت و فرآورده های آن چراغ های گردسوز و شمع ها بودند که روشنایی محدودی را فراهم می کردند. با اختراع برق و تولید انواع لامپ ها و چراغ ها, نور مصنوعی به شکل گسترده برای ایجاد روشنایی در هر مکان و زمانی در دسترس قرار گرفت. با گسترش محصولات مختلف روشنایی ,قدرت عمل معماران و طراحان دکوراسیون برای خلق هر نوع ایده افزایش یافت. هر گوشه و کناری را چه در داخل ساختمان ها و چه در خارج از ساختمان ها میشد به کمک محصولات روشنایی نورپردازی کرد. از همین رو , خلاقیت در نورپردازی و خلق نورپردازی های متنوع و جذاب به یکی از حرفه های پرطرفدار مبدل شد.

نورپردازی چیست ؟

نورپردازی استفاده از هر منبع طبیعی یا مصنوعی بصورت هنرمندانه و حرفه ای جهت ایجاد طراحی های کاربردی و زیباشناختی و ایجاد جلوه های بصری با نور و سایه است.
نورپردازی دانشی است که در خدمت معماری و طراحی دکوراسیون و شهری قرار دارد و منجر به خلق صحنه هایی چشم نواز و جذاب در بناها و گوشه و کنار شهر شده است.
نورپردازی علاوه بر تامین روشنایی و امنیت , کمک به جهت یابی و درک محیط در تاریکی ,که نیازهای ضروری محسوب میشوند, از نظر سلامتی و ابعاد روانی , بر تامین حس آرامش , کمک به کارکرد بهتر و شکل گیری ارتباطات مفید نیز تاثیرگذار است.

انواع نورپردازی

نور پردازی با توجه به نوع کاربرد , انواع مختلفی دارد. نورپردازی معمارانه که در طراحی داخلی و خارجی ساختمان ها و بناها کاربرد دارد , نورپردازی صحنه که در عکاسی و فیلم برداری موثر است و نورپردازی محیطی که در نورپردازی فضاها و المان های شهری استفاده میشود. دو رکن اساسی در هر نوع نورپردازی , کاربرد و زیبایی است که در هرصورت لحاظ میشود. نورپردازی در فضاهایی که کاربرد بیشتری دارند با توجه به نوع کاربریشان انجام میشود.

• نورپردازی معمارانه

مبحث نورپردازی معمارانه بسیار گسترده است زیرا به انواع نورپردازی بخش های مختلف داخل و خارج ساختمان می پردازد . نورپردازی فضای داخلی و نورپردازی نما دو بخش اصلی نورپردازی معماری است.
نورپردازی معمارانه ممکن است با اهداف متفاوتی صورت بگیرد و هدفی کاربردی , زیباشناختی یا دکوراتیو داشته باشد . اما این اهداف هم پوشانی دارند .مثلا نورپردازی که هدف کاربردی دارد و برای تامین نور موردنیاز بخش ها و فعالیت های مختلف مورد استفاده قرار میگیرد میتواند بصورتی زیباشناختی این هدف را مرتفع نماید یا جنبه ای دکوراتیو نیز داشته باشد. گاهی هدف از نورپردازی برجسته کردن بعضی بخش ها نسبت به سایر قسمت ها یا زمینه است . از این نورپردازی به منظور زیباشناختی برای تاثیر بر معماری ساختمان و بنا , به منظور تقویت یا اصلاح بعضی بخش های معماری استفاده میشود.

o نورپردازی داخلی

بخش های مختلف داخل ساختمان مانند خانه , اداره , مدرسه نیاز به روشنایی و نورپردازی متفاوتی دارند ؛ برای مثال در خانه بخش لابی یا آشپزخانه به نور بیشتری احتیاج دارند اما اتاق خواب و اتاق تلویزیون , حمام و گاراژ به نور کمتری احتیاج دارند. با تغییر شدت , رنگ و زاویه نور میتوان اثرات مختلفی در نورپردازی ایجاد کرد .با تغییر شدت نور میتوانید سایه های تند و لبه های تیز یا خطوط و بافت ملایم و تضاد کمتر بین سایه و نور ایجاد کنید. همچنین نور مستقیم یا زاویه دار میتواند در آنچه میبینید و بنظر میرسد تاثیرگذار باشد.
نورپردازی داخلی باید علاوه بر کارایی و زیبایی و بر حس و حال افراد نیز تاثیر مثبت بگذارد و ایجاد آرامش , لذت و رضایت خاطر را فراهم آورد.

انواع نورپردازی های داخلی

نورپردازی فضاهای داخلی ساختمان بطور کلی چهار نوع است:
محیطی ، وظیفه ای ، تاکیدی و تزیینی یا دکوراتیو

 نورپردازی محیطی یا عمومی

نورپردازی محیطی که نور حسی یا moodlight نیز گفته میشود ؛ نوری است که برای روشن کردن یکنواخت اتاق استفاده می شود. می تواند نور طبیعی پنجره ها یا نور بالای سر مانند لوسترها یا نورپردازی مسیر باشد. ایجاد روشنایی کلی و غالب که امکان دیدن و حرکت ایمن در اطراف را فراهم میکند .در این نوع نورپردازی فضا به طور یکنواخت روشن میشود و سطح روشنایی ملایم و بدون تابش خیره کننده ایجاد میشود. برای جلوگیری از ایجاد نور سفید خیره کننده که باعث خستگی چشم میشود معمولا از ترکیب نورهای زرد و سفید یا آفتابی و مهتابی در این نورپردازی استفاده میشود. این نوع نورپردازی معمولا در اتاق های منازل استفاده بیشتری دارد و منبع نور ، به سمت مرکز اتاق و نزدیکتر به سقف برای پخش موثرتر نور قرار میگیرد. از چراغ هایی مثل لوسترها , آویز ها در لابی و سالن ساختمان , چراغ های ردیفی در اتاق خواب , آشپزخانه و پذیرایی و چراغ های دیواری در راهرو , پاسیو و ایوان برای ایجاد روشنایی عمومی استفاده میشود.

 روشنایی وظیفه

این نوع نورپردازی کوچکتر و متمرکز تر از نورپردازی عمومی است و روشنایی بیشتری را به منظور کمک به فعالیت های خاص مانند خواندن ، آشپزی یا مطالعه یا خیاطی فراهم می آورد. به عبارتی در این نورپردازی نور به سمت جایی که بیشتر مورد نیاز است هدایت می شود تا بتوانید جزئیات بیشتری را مشاهده کنید. منابع نور در نورپردازی وظیفه ای معمولا در کنار یا بالای سطح مورد نظر قرار میگیرد. این نورپردازی به نورپردازی اداری نیز شهرت دارد و به وسیله چراغ های رومیزی, پنل های آویز ,چراغ های خطی مانند چراغ های ریلی یا نقطه ای و آباژور ها در اتاق مطالعه یا دفتر،برای روشنایی میزکار , آشپزخانه ، اتاق خواب برای روشنایی میزتوالت ، حمام , بخش روشویی و گاراژ استفاده بیشتری دارد .

 نورپردازی تاکیدی

نورپردازی تاکیدی بسیار متمرکز است و برای برجسته کردن ویژگی های خاص یک فضا یا اشیا بخصوص در یک محل , نور را به سمت آن نقطه هدایت میکند. از منابع نوری توکار , روکار یا دیواری برای ایجاد جلوه های ویژه و منطبق با سبک طراحی داخلی ساختمان میتوان بهره برد.چراغ های ریلی انعطاف پذیری بالایی در ایجاد این نوع نورپردازی دارند. در این نورپردازی نور برای تاکید بر ورودی ها ،گیاهان ، آثار هنری , شومینه , کتابخانه , مجسمه ها , گچ بری ها , عناصر معماری و تابلو های نقاشی استفاده می شود. می تواند نقش مهمی در افزودن احساس به فضا داشته باشد . این نور پردازی در موزه ها , گالری ها و بناهای تاریخی پرطرفدار است.

 نورپردازی تزیینی یا دکوراتیو

نورپردازی دکوراتیو به خلق جلوه های بصری جذاب میپردازد. از چراغ های دیواری , رومیزی و ایستاده برای نورپردازی دکوراتیو استفاده میشود زیرا این چراغ ها علاوه بر فراهم آوردن روشنایی تزئینی از نظر ظاهری نیز دارای جذابیت اند و طراحی های زیبا و لوکس و تزئینی دارند و حتی در حالت خاموش نیز جزو عوامل تزئینی محیط محسوب میشوند. لوسترها نمونه ی بارز چراغ های دکوراتیو هستند که در طول روز و حتی حالت خاموش نیز زیبایی باشکوهی را به دکوراسیون فضا می بخشند.

o نورپردازی نما

نورپردازی نمای ساختمان یکی از محبوب ترین شکل نورپردازی در معماری های اخیر است. این نورپردازی حقیقتا بر زیبایی ساختمان ها و معماری آنها در طول شب تاثیرگذار است. نورپردازی نما را میتوان جزو نورپردازی های outdoor یا محیطی نیز به حساب آورد زیرا از چراغ های outdoor برای نورپردازی باید استفاده نمود.
نورپردازی نما با ایجاد زیبایی و برجسته کردن هنر معماری ساختمان , باعث تمایز بصری آن میشود و در افزایش ارزش بنا , معرفی ساختمان و تاثیر بر جنبه های کارکردی آن سهم بسزایی دارد. نورپردازی سبب میشود ساختمان در تاریکی شب فرم , ظاهر , جزئیات . رنگ خود را بازیابد. تمامی ویژگی های یک ساختمان اعم از محل قرارگیری ساختمان , نوع ساختمان , ارتفاع , ابعاد , مصالح و جزئیات معماری آن بر نوع نورپردازی مناسب تاثیرگذار است . باید بدانیم که سطوح روشنتر نور را بیشتر منعکس می نمایند و روشنتر و درخشان تر بنظر می رسند و در مقابل بافت های حجیم تر نسبت به سطوح صاف نور بیشتری را جذب میکند.

انواع نورپردازی نما

• ثابت و متحرک

نور پردازی نما میتواند دارای سبکی ثابت یا متحرک باشد. در نورپردازی ثابت محل قرارگیری منابع نوری , شدت نوری که میتابانند و رنگ نور آنها ثابت است و همواره به همین صورت میماند . اما در نورپردازی متحرک برخلاف نوع ثابت آن امکان تغییر رنگ و شدت نور و حتی زاویه نور وجود دارد و میتوان با تغییر هر یک از این فاکتورها جلوه ای تازه به نما بخشید. از این نوع نورپردازی پویا بیشتر برای ساختمان های تجاری و تفریحی استفاده میشود تا با ایجاد تنوع و جذابیت همیشه نسبت به سایر ساختمان ها توجه بیشتری را به خود جلب نماید.

• مدرن

با ظهور سبک مدرن , اولویت سادگی در عین زیبایی به بحث نورپردازی نیز راه پیدا کرد .نمونه ای از نورپردازی مدرن شامل برجسته کردن جزئیات به کمک نوری خیره کننده و طرحی ملایم از بقیه نما در زیر نوری ملایم و کمرنگ است.
در نورپردازی نما میتوان از پروژکتورها برای ایجاد روشنایی کلی در سازه های سنگی و بتنی و بناهای فرهنگی و تاریخی استفاده کرد . در این موراد هدف شاخص نمودن تمامی بنا و ایجاد تمایز مشخص نسبت به محیط اطراف است . این درحالی است که نور پردازی دکوراتیو در نما برای برجسته کردن تنها بخشی از اجزای معماری نما به کار می رود. نورپردازی تاکیدی یا موضعی با روشن کردن بخش هایی از ساختمان مانند اطراف پنجره ها , ستون , بالکن و بالای درب ورودی به منظور ثبت نقش این اجزا در ذهن مخاطب است . در نورپردازی نما با بهره گیری از خطاهای بصری میتوان آنچه وجود دارد را به گونه ای دیگر به نمایش گذاشت. برای مثال نورپردازی ستون های یک ساختمان باعث عظیم تر بنظر رسیدن نما میشود.

• زینتی

ساختمان های تجاری , تفریحی , مراکز خرید و پل ها از جمله مناطقی هستند که معمولا نورپردازی ها شلوغ و چشمگیری دارند . این مکان ها علاوه بر اینکه پرتردد و محبوب هستند جزو جاذبه های توریستی هر شهر به شمار می آیند. از همین رو نورپردازی آنها به گونه ای است که شور و هیجان و جنب و جوش را به بازدیدکنندگان منتقل می نماید.
نورپردازی به معنای واقعی نوعی هنر است که با تلفیق خلاقیت میتوان به طرح های بدیلی دست یافت . برای نمونه میتوانید با استفاده از ال ای دی های خطی در لبه های مختلف بنا طرحی سه بعدی ایجاد کنید. ایده های بسیاری وجود دارد که با بهره گیری از انواع چراغ ها و محصولات روشنایی میتوان آنها را تحقق بخشید و چهره ی شب را آذین بندی کرد. LED های رنگی, اسپات لایت ها , ریسه های ضدآب , چراغ های دیواری محوطه ای , نورافکن ها و پروژکتورها در نورپردازی نماها استفاده میشود.

هریک از این محصولات را میتوان در خلق تصویری منحصر به فرد به کار بست.

• نورپردازی محیطی

فضای خارجی ساختمان ها:

نورپردازی فضاهای outdoor از نمای ساختمان تا دیوارها , محوطه ی حیاط , باغ , درب اصلی , پیاده رو , خیابان , میادین , بزرگراه ها , پارک ها و مراکز تجاری , فرهنگی و تفریحی را شامل میشود.
نورپردازی باغچه ی حیاط خانه تان یا باغ ویلای شخصیتان , فضایی دلپذیر و آرامش بخش را در ساعاتی که برای استراحت به آنجا پناه میبرید و برپایی یک دورهمی صمیمانه در طول ساعات شب فراهم میکند. چراغ های outdoor بسیاری وجود دارند که برای نورپردازی فضای چمنی , باغچه ای ,اطراف حوض ها , استخرها , مسیرها , پله ها , سرستون ها , رو یا بالای دیواری ها مناسبند و با به کار گیری خلاقیت در استفاده از آنها فضایی جذاب فراهم آورد. در نورپردازی محیطی نیز میتوان با تاکید بر بعضی بخش ها مانند برخی بوته ها , گیاهان , مجسمه ها , درخت ها و اجزای حیاط , باغ یا باغچه و پارک ها به نمایش بخشی هایی که در طول روز مورد توجه ویژه قرار نمیگیرند یا برعکس بر زیبایی فضا تاثیرگذارند , پرداخت. این کار به کمک چراغ های اسپات یا نقطه ای مانند جت لایت ها یا چراغ های دفنی امکان پذیر است. از چراغ های دیواری , سردری , آویز و چراغ های چمنی یا حیاطی با سایز های مختلف میتوانید در نورپردازی فضای حیاطی , باغ ، باغچه و محوطه ای خود استفاده نمایید.

فضای شهری:

از طرفی دیگر قطعا نورپردازی فضاهای شهری در شب چهره ی دیگر به شهر می بخشد و شب های یک شهر را , جذاب , دلپذیر و دیدنی میکند که این خود یکی از عوامل رونق فعالیت های اقتصادی و تجاری و جذب توریست است.
نورپردازی نمای ساختمان ها , بنا ها , مراکز تجاری, تفریحی, فرهنگی و توریستی یکی اقدامات مربوط به زیباسازی موثر فضای شهر از طریق نورپردازی محیطی برای جان بخشیدن به شهر در تاریکی شب است. به غیر از ساختمان ها , تمامی المان های شهری , مجسمه ها , میادین , بیلبورد ها , پل ها , کوچه ها , خیابان ها , بلوار ها , تونل ها , آزادراه ها و بزرگراه ها در درجه اول به روشنایی برای ایجاد امنیت و افزایش رفاه حال شهروندان نیاز دارند که با نورپردازی مناسب مرتفع خواهد شد. ضمن اینکه باید توجه داشته باشیم که در این راستا با استفاده ی نادرست و غیر بهینه از منابع نوری موجب آلودگی نوری و مصرف بی رویه انرژی نشویم .
نورپردازی درست و اصولی میتواند در عین رفع نیازهای ضروری و اصلی ما به زیباتر شدن شب های یک شهر نیز کمک کند.

چراغ های نورپردازی محوطه ای:

ما با استفاده از انواع چراغ های outdoor میتوانیم این امکان را فراهم آوریم . برای استفاده ی درست از چراغ های محوطه ای برای نورپردازی حرفه ای و بهینه ابتدا باید آشنایی کاملی با محصولات روشنایی محوطه ای داشته باشیم.
چراغ های محوطه ای یا outdoor در انواع چمنی , پارکی , سرستونی , دفنی , اسپات یا نقطه ای , خطی , ریسه ها , پروژکتورها و نور افکن ها و چراغ های خیابانی برای نورپردازی فضاهای شهری مناسبند. براساس محل استفاده و نوع نورپردازی و روشنایی که نیاز است میتوان از هریک از این چراغ ها بهره برد.

انواع چراغ های محوطه ای براساس نوع نورپردازی

چراغ های محوطه ای براساس نوع نورپردازی که میتوانند ایجاد کنند. به چند دسته تقسیم میشوند:

نوع یک
در الگوی توزیع نور خود ، دارای نور متقارن هستند و نورپردازی دوجهته و به شکل بیضی دارند. به طور کلی ، عرض نور چراغ های محوطه ای نوع یک تقریبا برابر با ارتفاع آن است. چراغ های نوع یک به انرژی کمتری نسبت به سایر انواع روشنایی منطقه نیاز دارند.
برای پیاده روها، راهرو های باریک و نورپردازی مرزی از نورپردازی محوطه ای نوع یک استفاده میشود.

نوع دو:

نورپردازی محوطه ای نوع دو دارای توزیع نور کمی گسترده تر است. نورپردازی محوطه ای نوع دو معمولا منطقه ای در حدود 25 درجه را پوشش می دهد. شکل نور آن نیز مانند نوع یک شبیه بیضی است.
نورپردازی محوطه ای نوع دو گاهی اوقات می تواند برای موقعیت هایی استفاده شود که نیاز به نوار نوری طولانی بُرد دارند. برای گذرگاه های عریض و مناطق محصور طولانی تر و کم عرض تر مانند تونل مناسب هستند . همچنین برای استفاده در پیاده روها ، جاده ها یا مسیرهای ورودی کمی عریض تر از روشنایی نوع یک و کوچه ها و خیابان های فرعی مناسبند.
ارتفاع نصب چراغ های نوع دو, دامنه نور را کاهش نمی دهد. بنابراین، اگر ارتفاع نصب سه متر باشد، روشنایی 1.5 برابر بیشتر از آن خواهد بود.

نوع سه:

نورپردازی محوطه ای نوع سه به اندازه کافی گسترده است که برای کاربردهای عمومی در فضای باز مانند روشنایی جاده ها ، چمنزارها و مناطق عمومی پارکینگ یا سایر فضای باز گسترده مناسب است. با این حال ، یک الگوی نور خطی دارد و باید در لبه هر چیزی که نورپردازی میکنید قرارگیرد همچنین دارای توزیع نور جهت دار V شکل در 40 درجه با الگوی نور بسیار باریک تر در طرفین است . چراغ های نوع سه نوری 2.75 برابر بیشتر از ارتفاع نصب خود را ارائه می دهند.

نوع چهار:

نورپردازی محوطه ای نوع چهار دارای الگوی نورپردازی نیم دایره ای است که دارای الگوی توزیع نور جهت دار نیز می باشد. این باعث می شود که آن را به عنوان روشنایی امنیتی یا برای نصب روی دیوارها ایده آل کند. توزیع نور هنگام نصب بر روی دیوارها گردتر و بهتر است. از همین رو چراغ های نوع چهار برای نمای بیرونی ساختمان و محیط پارکینگ ایده آل هستند.نورپردازی محوطه ای نوع چهار دارای شدت روشنایی یکسان در 90 و 270 درجه است. البته محدوده ایده آل آن حدود 60 درجه است. از نور پردازی محوطه ای نوع چهار نیز می توان برای روشنایی راهروهای وسیع تر استفاده کرد. به عنوان یک قاعده کلی ، از نورپردازی محوطه ای نوع چهار میتوان برای روشن کردن مناطق تا 3 برابر ارتفاع نصب آن استفاده کرد. یک روشنایی نامتقارن یا پرتاب به جلو را فراهم میکند.

نوع پنج:

نورپردازی محوطه ای نوع پنج دارای الگوی نورپردازی کامل 360 درجه است. دارای توزیع روشنایی یکسان در تمام نقاط و در همه جهات است. با این حال ، چراغ های منطقه ای نوع پنج نیز می توانند الگوی مربعی داشته باشند. الگوی نورپردازی مربعی نوع پنج شدت نور یکسانی را در تمام نقاط اصلی قطب نما دارد.
نورهای منطقه ای نوع پنج بیشترین توزیع نور را در بین همه ی الگوهای نور دارند. این بدان معنی است که میتوانید این چراغ ها را در مرکز هر چیزی که میخواهید روشن کنید, قرار دهید. آنها یک انتخاب عالی برای تقاطع ها یا در مناطق پارکینگی و پارکینگ های تجاری هستند زیرا در آن فضای زیادی دارید تا هرکجا دوست دارید چراغ ها را نصب کنید.

تکنیک های نورپردازی

تکنیک های نورپردازی شامل به کارگیری نور در جهت و با زاویه های مختلف برای نورپردازی است.
بیشترین تکنیک های نورپردازی شامل نورپردازی بالا به پایین ( فروتاب دیواری ) , پایین به بالا ( فراتاب دیواری ) , دو طرفه , مستقیم , غیرمستقیم , زمینه , متقاطع , سایه ساز , انعکاسی , سطحی و شست و شوی دیوار است
از این تکنیک ها برای انواع نورپردازی های داخلی و خارجی استفاده میشود.

 نورپردازی بالا به پایین یا up to down نور مستقیما از بالا به پایین میتابد و میتوان برای ایجاد روشنایی عمومی از آن بهره برد.

 در نورپردازی پایین به بالا down to up چراغ ها در فاصله منظم از یکدیگر از پایین به بالا نور میتابانند و برای ایجاد چنین نورپردازی هایی معمولا از چراغ های اسپات یا نقطه ای استفاده میشود.

 نورپردازی دوطرفه با انواع چراغ های دیواری دکوراتیو حاصل میشود و نور را در دو سمت مخالف می تاباند. نورپردازی های چند طرفه نیز وجود دارند که نور را در سه وجه , چهار وجه یا وجه های مختلف می پراکند. این چراغ ها با طرح های ظاهری متنوع و جذاب جزو پرطرفدارترین چراغ های دکوراتیو در نورپردازی های تزئینی هستند.

 گاهی وقتی یک سطح مانند یک دیوار را با تاباندن نور مستقیم به آن مورد تاکید قرار میدهند به طوری که کاملا یکنواخت روشن شود, اصطلاح شست و شوی دیوار را به کار می برند. این روش نورپردازی در راهرو ها و یا اتاق های کوچک برای وسیعتر بنظر آمدن فضا مورد استفاده قرار میگیرد. برای این منظور رنگ روشن یا سفید دیوار حداکثر اثربخشی را خواهد داشت.